World Wide Web: Sharaxaad Faahfaahsan oo ku saabsan WWW
Dunida maanta aynu ku noolnahay, ereyga "internet" wuxuu noqday mid si joogto ah u soo noqnoqda, laakiin inta badan waxaa la isku khaldaa ama aan si fiican loo fahmin waxa uu yahay "World Wide Web" (WWW) ama "Shabakadda Caalamiga ah". Dad badan ayaa u haysta in internet-ka iyo World Wide Web-ku ay isku mid yihiin, balse xaqiiqadu sidaas maaha. Maqaalkan wuxuu si faahfaahsan u sharxi doonaa waxa uu yahay World Wide Web, taariikhdiisa, sida uu u shaqeeyo, iyo farqiga u dhexeeya isaga iyo internet-ka.
Waa Maxay World Wide Web (WWW)?
Si fudud haddii aan u dhigno, World Wide Web (oo loo soo gaabiyo WWW, W3, ama si caadi ah loogu yeero "the Web") waa nidaam macluumaad oo ka kooban dukumeentiyo, sawirro, muuqaallo, iyo agab kale oo dhijitaal ah oo ku baahsan kombiyuutarro kala duwan oo adduunka daafihiisa yaal. Waxyaabahan waxaa isku xira waxa loo yaqaan "hyperlinks" ama "isku-xirayaal", kuwaas oo kuu oggolaanaya inaad ka booddo hal bog oo aad tagto bog kale adigoo riixaya qoraal ama sawir.
Taariikhda World Wide Web-ka
Shabakadda Caalamiga ah ma ahayn wax mar walba jiray. Waxaa ikhtiraacay nin saynisyahan Ingiriis ah oo lagu magacaabo Tim Berners-Lee sanadkii 1989-kii, xilligaas oo uu ka shaqeynayay CERN, oo ah xarun weyn oo cilmi-baarista fiisigiska ah oo ku taalla Switzerland. Ujeeddadiisu waxay ahayd inuu helo hab ay saynisyahannada adduunka ku nooli si fudud isula wadaagi karaan natiijooyinka cilmi-baaristooda.
1989: Tim Berners-Lee wuxuu soo jeediyay fikradda ah in la abuuro nidaam isku xiran oo macluumaad ah.
1990: Wuxuu dhisay barnaamijkii ugu horreeyay ee lagu daalacdo shabakadda (web browser) oo uu u bixiyay "WorldWideWeb", iyo sidoo kale server-kii (adeegihii) ugu horreeyay ee shabakadda.
1991: Bogii ugu horreeyay ee shabakadda ayaa hawada la geliyay.
1993: CERN waxay ku dhawaaqday in World Wide Web-ku uu noqon doono mid bilaash ah oo qof kasta u furan inuu isticmaalo. Tani waxay furtay albaabka u horseeday kobaca baaxadda leh ee aan maanta aragno.
Sida uu u Shaqeeyo World Wide Web-ku
Si aan u fahamno sida uu web-ku u shaqeeyo, waa inaan baranaa dhowr waxyaabood oo asaasi ah:
Web Browser (Barnaamijka Daalacashada): Kani waa barnaamijka aad isticmaasho si aad u gasho web-ka, sida Google Chrome, Mozilla Firefox, Safari, ama Microsoft Edge. Wuxuu u shaqeeyaa sida daaqad aad ka eegeyso macluumaadka ku jira shabakadda. Halkan ayaad ka heli maqaal aan uga hadalnay 👈
Web Server (Adeegaha Shabakadda): Kani waa kombiyuutar awood badan oo shaqadiisu tahay inuu kaydiyo boggaga internet-ka (websites) iyo macluumaadka la xiriira. Marka aad rabto inaad booqato bog internet, browser-kaagu wuxuu codsi u dirayaa server-ka, kaas oo isna soo diraya macluumaadkii aad codsatay. Bal un ka soo qaad in server-ku yahay makhaayad, adiguna aad tahay macmiilka, browser-kuna yahay kabalyeeriga u kala gudbinaya dalabkaaga iyo cuntada.
URL (Uniform Resource Locator): Kani waa ciwaanka gaarka ah ee bog kasta oo internet-ka ku jira. Tusaale ahaan,
https://www.google.comwaa URL-ka Google. Waa sida ciwaanka guriga oo kale; haddii aadan haysan ciwaan sax ah, ma gaari kartid meesha aad rabto.HTTP (Hypertext Transfer Protocol): Waa hab-raaca ama "luqadda" ay isku fahmaan browser-kaaga iyo server-ka. Waa xeerar isgaarsiineed oo suurtageliya in codsiga iyo jawaabtu ay si sax ah u kala gaaraan.
Marka la soo koobo, hannaanku wuxuu u dhacayaa sidan:
Waxaad ku qortaa URL-ka (ciwaanka) bogga aad rabto inaad booqato browser-kaaga.
Browser-ku wuxuu codsi u dirayaa server-ka uu ku kaydsan yahay boggaas isagoo isticmaalaya HTTP, — ama Nooca kale ee amaanka ah ee HTTPS.
Server-ku wuxuu helayaa codsiga uu browserku diray (isagoo browserku adiga wakiil kaa ah), serverku wuxuu soo dirayaa faylasha bogga (oo ku qoran luqadaha HTML, CSS, iyo JavaScript) isagoo ugu soo jawaabaya browser-kaaga.
Browser-ku wuxuu "turjumayaa" faylashaas wuxuuna kuu soo bandhigayaa bogga oo dhammaystiran oo aad akhrisan karto ama daawan karto.
Farqiga u Dhexeeya Internet-ka iyo World Wide Web-ka
Dad badan ayaa isku khalda labadan erey, laakiin waxaa u dhexeeya farqi weyn:
Internet-ka: Waa shabakadda weyn ee isku xirta kombiyuutarada adduunka oo dhan. Waa kaabayaasha, fiilooyinka, satellite-yada, iyo aaladaha suurtageliya isgaarsiinta. Bal ka soo qaad in internet-ku yahay shabakadda waddooyinka ee isku xira magaalooyinka oo dhan.
World Wide Web-ka: Waa mid ka mid ah adeegyada badan ee ka shaqeeya internet-ka. Waa habka loo soo bandhigo loona wadaago macluumaadka iyadoo la isticmaalayo boggaga internet-ka iyo isku-xirayaasha (hyperlinks). Haddii internet-ku yahay shabakadda waddooyinka, markaas web-ku waa baabuurta, basaska, iyo gawaarida kale ee waddooyinkaas isticmaala si ay dadka iyo badeecadaha u kala geeyaan.
Adeegyada kale ee internet-ka ka shaqeeya waxaa ka mid ah:
Email (iimayl): Adeegga farriimaha elegtarooniga ah.
FTP (File Transfer Protocol): Adeegga lagu kala wareejiyo ama gudbiyo faylasha.
Codsiyada farriimaha degdegga ah (sida WhatsApp iyo Telegram).
Muhiimadda uu World Wide Web-ku u Leeyahay Bulshada Soomaalida
World Wide Web-ku wuxuu isbeddel weyn ku sameeyay nolosheenna. Bulshada Soomaalida, ama guud ahaan Aadanaha wuxuu u keenay faa'iidooyin aan la soo koobi karin, oo ay ka mid yihiin:
Helitaanka Macluumaadka: Waxaad si fudud u heli kartaa aqoon iyo macluumaad ku saabsan mowduuc kasta oo aad xiisaynayso.
Waxbarasho: Ardayda iyo macallimiintu waxay ka faa'iideysan karaan agab waxbarasho oo aan xad lahayn.
Ganacsi: Ganacsatadu waxay badeecadahooda iyo adeegyadooda ku xayaysiin karaan ama ku iibin karaan online-ka.
Isgaarsiin: Wuxuu fududeeyay in qoysaska iyo asxaabta kala fog ay si joogto ah iskula xiriiraan baraha bulshada iyo barnaamijyada wicitaanka.
Madadaalo: Waxaa laga helaa filimaan, Suugaan, ciyaaro, iyo noocyo kale oo madadaalo ah.
Ugu danbayntii
World Wide Web-ku waa mid ka mid ah hal-abuurradii ugu muhiimsanaa ee qarnigii 20-aad, wuxuuna si aasaasi ah u beddelay qaabka aan u nool nahay, u shaqayno, una wada xiriirno. In la fahmo waxa uu yahay iyo sida uu uga duwan yahay internet-ka waa tallaabada ugu horreysa ee looga faa'iideysan karo fursadaha aan dhammaadka lahayn ee uu bixiyo. Waa daaqad kuu furaysa adduun weyne macluumaad ah, adiga ayayna ku jirtaa inaad daaqaddaas furato oo aad sahamiso.